Irysy sadzone w różance

[tabaaza]

Hejka!
Cóż, nie kryję się z tym ze to nie róże zawładnęły moim serduchem - jestem na wskroś irysowa. W związku z tym postanowiłam napuścić Was na irysy. Zaczniemy od rzeczy podstawowych ( bójcie się! ).

Umieszczamy irysy w systematyce botanicznej.
Irysy prawidłowo zwane kosaćcami, należą do rodziny kosaćcowatych i są tej rodziny ważnymi przedstawicielami ( dla stale powiększającego się grona irysoholików najważniejszymi ). Rodzina wchodzi wg obecnie obowiązującej systematyki APG III z 2009 roku w skład rzędu szparagowców ( Asparagles ) w gromadzie roślin jednoliściennych. Rodzina kosaćcowatych dzieli się na 7 podrodzin, nasze skarby znajdują się w grupie Iridoideae. Najbliższymi „krewniakami” irysów są podrodziny Moraea i Sisirinchum. Najważniejsza dla nas podrodzina to Iris, licząca 280 gatunków.

Cechy roślin z podrodziny Iris.
Rośliny posiadają kłącza bądź bulwy z których wyrastają pędy kwiatowe. Mają mieczowate liście ułożone w dwóch rzędach. Kwiaty są grzbieciste, obupłciowe, mają 6 płatków ( zewnętrzne płatki odgięte w dół lub poziome, wewnętrzne wzniesione tworzą kopułę) 3 pręciki i dolny słupek. U irysów bródkowych wzdłuż nerwu na płatku odgiętym w dół lub w poziomie znajduje się szczecinkowata bródka, u odmian bezbródkowych w tym miejscu występuje barwne znamię w postaci brązowego lub żółtawego paska. Owocem jest trójkomorowa, nasienna torebka. Kwitną od marca do lipca, niekiedy hodowlane odmiany powtarzają kwitnienie jesienią.

Przełomową datą w historii hodowli irysów był rok 1920. Wówczas założono AIS czyli American Iris Society.
To była decyzja brzemienna w skutki, zmieniła bowiem dotychczasowy sposób opisywania irysów a także przyczyniła się niezwykle do ich rozpropagowania. Hodowcy zwani hybrydyzerami ( to określenie lepiej opisuje pracę osób krzyżujących odmiany i uzyskujących nowe mieszańce ) udostępniali światu za pośrednictwem biuletynów wydawanych przez AIS metody jakimi doszli do uzyskania konkretnych siewek, dzielili się wiedzą dotyczącą upraw. Nowa systematyka wprowadzona przez towarzystwo zastąpiła w powszechnym "ogrodniczym"użyciu dotychczasowy system nazw łacińskich i jest dziś najczęściej używaną na świecie formą opisu kultywarów irysów. Zatem współczesne mieszańce opisujemy w języku angielskim, w tym jezyku najłatwiej nam się będzie porozumieć z innymi zainteresowanymi hodowlą irysów.

Irysy zostały podzielone na parę grup z których każda otrzymała skrót utworzony z pierwszych liter, którym posługujemy się przy oznaczaniu irysów. Zaczniemy od irysów bezbródkowych, sporadycznie rosnących przy różanych krzewach.

Irysy syberyjskie (SIB ) – popularne sybiraczki to mieszańce Sibircae i Chrysographes.
Irysy spuria (SPU )
Irysy japońskie ( JI ) – hodowlane odmiany Iris ensata
Irysy Luizjany ( LA ) – mieszańce gatunków z serii Hexagonae, przeważnie Iris giganticaerulea, Iris Iris fulva, Iris nelsonii
Irysy Wybrzeża Pacyfiku ( PCI ) zwane dawniej kalifornijskimi (CA ) – mieszańce z serii Californicae, przeważnie gatunków Iris innominata, Iris douglasiana.
Z hodowlą tych ostatnich jest u nas cienko, klimat nie za bardzo im pasi. Teraz przejdźmy do irysów wyposażonych w bródki. Co prawda marne ale zawsze.
Irysy Osnówkowe ( AR ) – mieszańce Iris Hexapogon, a w szczególności gatunków Iris Oncocyclus i Irys Pseudoregelia. W skład tej grupy wchodzą mieszańce z irysami bródkowymi, ale pod warunkiem że połowa genów ( „krwi” ) należy do irysów osnówkowatych.
Podgrupą są tzw. mieszańce osnówkowate (AB ) – to są irysy mające do połowy genów ( „krwi” ) irysów osnówkowatych, a znacznie większy udział materiału genetycznego irysów bródkowych.
Ta grupa irysów jest praktycznie nie do hodowania w naszych warunkach klimatycznych. Może jeszcze coś z podgrupy AB by się udało w cieplejszych rejonach kraju, ale po ostatnich zimach to zdaje się doszliśmy do przekonania że nie ma u nas czegoś takiego jak „cieplejszy region kraju”.
Pozdrówka
K.
P.S. Bardzo Was przepraszam bo nazwy łacińskie powinnam zapisać kursywą, ale coś nie mogę ich zaznaczyć - znaczy problemy techniczne mam, sorrky i upsss.

[tabaaza]

Hejka!
Teraz będzie o najczęściej towarzyszących różanym krzewom przedstawicielom irysów. Tadam, tadam - przechodzimy do irysów bródkowych. Ta grupa została dodatkowo podzielona na kategorie w zależności od siły wzrostu pędów kwiatowych i terminu kwitnienia ( podaję termin kwitnienia dla Polski ).
MDB ( Miniature Dwarf Bearded ) Irysy miniaturowe – wysokość 5 – 20 cm, najczęściej tylko dwa kwiaty w paku szczytowym, liście nie powinny przerastać pędów kwiatowych, kwitną bardzo wcześnie i wcześnie, w drugiej połowie kwietnia.
SDB ( Standard Dwarf Bearded ) Irysy niskie - wysokość 21 – 40 cm, pędy rozgałęzione ok. 3 – 4 pąków kwiatowych, liście mogą najwyżej dorównywać wysokości pędu. Kwitną od końca kwietnia aż do drugiej dekady maja.
IB (Intermediate Bearded ) Irysy pośrednie – wysokość 41 – 70 cm, pędy z 5-6 pąkami kwiatowymi. Zaczynają kwitnienie wraz z późnymi odmianami SDB, ale kwitną dłużej, do końca maja.
W wyższych kategoriach pędy kwiatowe znacznie górują nad liśćmi.
MTB ( Miniature Tall Bearded ) Irysy miniaturowe wysokie – wysokość – 41 – 70 cm, kwitną razem z irysami wysokimi (TB ). Mają delikatne, wygięte w kształcie litery S pędy z 6 lub więcej pąkami kwiatowymi. Kwiaty są stosunkowo małe ( łączna szerokość i wysokość kwiatów razem wziętych nie powinna przekraczać 15 cm ) .Najbardziej cenione odmiany maja ok. 50 – 55 cm wzrostu. Nazywane są też irysami stołowymi ( Table Iris ), gdyż u genezy powstania tej kategorii istniała próba wprowadzenia irysów do florystyki. W Polsce kategoria niemal nieznana.
BB ( Border Bearded ) Irysy rabatowe – wysokość - 41 – 70 cm, kwitną razem z irysami wysokimi kwiaty mają niemal tak duże jak u irysów wysokich ( TB ) czyli średnio ok. 13 cm średnicy. Są taką pomniejszoną wersją irysów wysokich.
TB ( Tall Bearded ) Irysy wysokie – wysokość – pędy powyżej 70cm do 130cm, przeważnie mają ok. 100 cm. Mocno rozgałęzione pędy kwiatowe, minimum 6 pąków kwiatowych, ale potrafi być ich i 14! W podsadkach powinny być osadzone po 2 lub nawet 3 kwiaty. Kwiaty duże, powyżej 13 cm dochodzące do ok. 18 – 20 cm.
Ponieważ w irysowym światku króluje wszechwładnie angielszczyzna to i terminy kwitnienia są oznaczane w tym języku. Oto skróty stosowane do oznaczania części sezonu w której kwitnie roślina.
VE - Very Early - bardzo wczesny
E - Early - wczesny
EM - Early Mid - wczesny środek czyli "po naszemu" na początku środka sezonu kwitnienia - średnio wczesny
M - Mid - środek, czyli szczyt sezonu
ML - Mid Last - koniec środka sezonu czyli dosyć późny
L - Last - ostatni czyli późny
VL - Very Last - bardzo późny
Określenie sezon dotyczy tylko sezonu kwitnienia tej kategorii irysów do której należy odmiana. Inny przecież jest termin kwitnienia ( sezon ) dla irysów SDB a inny dla TB - wczesny SDB kwitnie na początku maja a wczesny TB w połowie maja. I to by było króciutko o terminach.

Typy kwiatów

Self - typ kwiatu gdzie kolor dolnych płatków i płatków górnych ( kopuły ) jest taki sam.
Przykład
Amoena - to taki typ gdzie płatki dolne są niebieskie o nasyconej barwie a płatki kopuły białe lub mają delikatnie błękitnawy odcień ( zaznaczam nie są niebieskie! ).
W latach osiemdziesiątych dwudziestego wieku do grupy amoena dokoptowane zostały kwiaty o połączeniu kolorów - białe lub błękitnawe płatki kopuły a płatki dolne w kolorach różowym, morelowym czy żółtym, beżowym lub brązowym. Płatki kopuły muszą być zawsze jaśniejsze niż płatki dolne ( nawet jeżeli to nie jest uderzająca różnica walorów ), błękitnawy odcień nie może przeradzać się w żadnym wypadku w kolor niebieski, płatki dolne powinny być jednolite lub z jaśniejszym rantem na brzegu ( rant nie może być zbyt szeroki gdyż zmienia się wówczas typ kwiatu ). W zależno
ści od dolnych kolorów płatka mówimy wówczas o amoenie różowej, morelowej itd.
Plicata - tak nazywa się kwiaty o wzorze, na który składają się kropkowania i maleńkie kreskowania. Najczęściej występują przy brzegach płatków, niekiedy są tak zagęszczone że mylone są z obwódką. Wzór może również występować na całych płatkach lub tylko przy ich nasadzie. Plicaty są różnokolorowe, najczęściej koloru granatowego, fioletowego lub brązowego, ale nie tylko. w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku powstały bardzo piękne plicaty o niespotykanych do tego czasu kolorach. Wyobraźcie sobie morelowe tło i delikatną liliową plicatę, albo krzyczący zestaw kremowo - żółto - pomarańczowy. Mniam! Tłem plicaty są barwy jasne -białe, kremowe, żółte, jasnoróżowe
Amoena Plicata - jak zapewne się domyślacie to połączenie cech charakterystycznych dla obu typów kwiatów, górne płatki są białe, czyściutkie, bez wzoru plikaty - natomiast wzór występuje na dolnych płatkach.
Bitone - są to kwiaty gdzie płatki kopuły mają jaśniejszy o ton kolor niż ten który występuje na płatkach dolnych.
Variegata - to typ gdzie płatki kopuły mają różne ale zazwyczaj nasycone odcienie żółci a płatki dolne są brązowe lub ciemnoczerwone.
Variegata Plicata - płatki kopuły są czyste, bez żadnych wzorów, natomiast płatki dolne mają wzór plicata
Neglecta - płatki kopuły i płatki dolne są w dwóch różnych odcieniach niebieskiego.
Luminata - to są irysy gdzie kolor niebieski lub fioletowy na płatkach jest poprzecinany siecią jasnych żyłek i kropek, zanikających przy brzegach płatków oraz u ich nasady i wokół bródki. Jest to coś w rodzaju odwrotności plikaty.
Luminata Plicata - oczywiście jest to połączenie dwóch wzorów. Tło płatków jakby przyprószone na niebiesko lub fioletowo i przetarte pędzlem. Takie bardzo poporzecierane irysy.
Przykład:
Blend - moje ulubione , do tej grupy zaliczmy wszystkie kwiaty z kombinacją większej ilości barw, wszystkie cieniowania lub przenikania się kolorów, nacieki typu mauve mile widziane.
Reverse Amoena - odwrotna amoena, czyli płatki kopuły są ciemniejsze niż płatki dolne.
Broken Colors - po polsku przyjęto nazywać je irysami tygrysimi. Na płatkach występują tzw. przelewy czyli nieregularne paskowania.
Rebloomer - irys powtarzający kwitnienie. W Polsce jest z tym bardzo różnie a i w Stanach tak naprawdę ponowne kwitnienie zależy od strefy klimatycznej. Żeby irys ponownie zakwitł pęd musi wyjść z nowego odrostu. Bardzo często zdarza się u nas tak że irysy, które nie kwitły wiosną zaczynają kwitnienie we wrześniu albo nawet i w październiku. Jeśli chodzi o mnie to nie tak wyobrażam sobie termin "ponowne". Myślę że prace nad uzyskaniem prawdziwych rebloomerów muszą jeszcze potrwać.
SA - Space Age lub rzadziej spotykany skrót HSF ( od pierwszych liter angielskich słów horn ( róg ) spoon ( łyżka ) frill ( falbana ) ) - w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku wyhodowano irysy z wyrostkami w okolicach bródki. Wyrostki te mają różnego rodzaju wielkość i kształt, od zwiniętych rożków do niemal dodatkowych płatków. Mogą być pokryte włoskami, kolorowe, mieć rozszerzoną i falbaniastą końcówkę "pseudopłatka", mogą być całe strzępiaste, mieć inny kolor niż płatki kwiatu a czasem nawet wyglądać jak z całkiem innej bajki.
Ruffle -to właściwie podtyp, nie jest oficjalnie jakoś specjalnie mocno zaznaczany jako osobny typ ale hodowcy lubią podkreślać że dana odmiana jest potargańcem
Lace- ta sama historia co poprzednio, nic bardzo oficjalnego ale jak jest koronka to mile jest to podkreślić
Halo - to niedawna sprawa, postanowiono nazwać tak irysy które mają jasne tło płatków ( kremowe, białe ) na których końcach jest obwódka ( szczegolnie dotyczy to płatków dolnych ) w kolorze żółtym, pomarańczowym bądź morelowym lub różowym. Obwódka ta nie przypomina w niczym wzoru plicata!
Pozdrówka
K.
P.S. Spoko, dalej to już jest łatwo.

[tabaaza]

Hejka!
Teraz jak już odkryłyście że irysowi są zdrowo stuknięci ( dziwne że różankowi ćwierkają o Rosa alba, floribundach, nostalgicznych różnego typu i to jest normalne ) to przejdziemy do rzeczy najważniejszej czyli do roli irysów w różankach.

Róże i irysy uprawiane na jednej rabacie to tzw. ryzykowne założenie. Sprawa wcale nie jest prosta, wymagania uprawowe obydwu grup roślin tylko nieznacznie się pokrywają. Najczęściej uprawia się przy różanych krzewach irysy bródkowe. Zazwyczaj kwitną wcześniej niż róże, co zresztą jest nienajgorszą sprawą dla wyglądu rabaty, wszak królowa jest tylko jedna a tacy wykwintnisie jak współczesne odmiany irysów mogłyby przyćmić niejedną różaną piękność. Generalnie mnożenie zbyt wielkiej ilości kolorów, falban i wzorów żadnej rabacie nie wychodzi na dobre. Pamiętajmy o tym dobierając odmiany irysów do naszej różanki, szczególnie przy późnych odmianach irysów a wczesnych odmianach róż kwitnienie może być „zgrane” i istnieje niebezpieczeństwo zrobienia „rabaty okrutniastej”. O ile terminy kwitnień poszczególnych odmian róż i irysów są różne to możemy sobie pozwolić na szaleństwa kolekcjonersko – hodowlane ale jeżeli się zbiegają to naprawdę uważajmy – irys typu blend i róża o paskowanych płatkach mogą wstrząsnąć całą różanką! Nie bardzo będzie wiadomo gdzie patrzeć ( w takich wypadkach to zresztą najlepiej wzrok odwrócić ). W różance najważniejszymi roślinami są róże i najlepiej pamiętać o tej zasadzie sadząc rośliny towarzyszące. Dlatego im mniej przykuwające uwagę kształty czy kolory tych roślin, im mniej wpychania się na pierwszy plan przez to towarzystwo, tym lepiej dla różanej rabaty. Teraz trochę konkretów czyli co z czym i jak.

Róże wcześnie kwitnące

Majowe róże czyli w naszej strefie klimatycznej te wszystkie 'Frühlingsgold' , ‘Maigold’ 'Frühlingsmorgen' i inne mające w sobie sporo genów po Rosa spinosissima. Mają stosunkowo prostą budowę kwiatów. Żadnych pomponiastych i szczelnie wypełnionych płatkami kwiatów wśród tej grupy róż nie znajdziemy. Kwitną raz ale za to obficie jak żadne inne róże powtarzające kwitnienie. Nie wymagają silnej gleby i są jakby stworzone na idealne towarzyszki irysowych kwitnień. Moim zdaniem najpiękniej wyglądają podsadzone irysami typu self. Jednobarwny, o pięknym, głębokim odcieniu fioletu ‘Titan’s Glory’ albo mleczno - śmietankowy ‘Got Milk’ czy łączenie z różnymi odcienami koloru niebieskiego, delikatnego różu, miodowo – pomarańczowych tonów uwidacznia proste piękno tych róż. Mieszańce moyesii z racji swoich rozmiarów i niesamowitego kwitnienia ( ‘Nevada’ przypomina niekiedy ośnieżony krzew ) stanowią doskonałe tło dla wysokich irysów i innych typów. Na tle ‘Marguerite Hilling’dobrze wyglądają biało różowe irysy typu halo a także amoeny i odwrócone amoeny w odcieniach bieli i błękitu, no i oczywiście klasyczne irysy typu self. Przy odmiane ‘Nevada’ możemy pozwolić sobie na wprowadzenie irysów typu plicata czy luminata lub blend. Sporty róży moyesii jak i gatunek nie kwitną aż tak obficie i lepiej zwiększyć dyscyplinę kolorystyczno nasadzeniową w ich pobliżu. To samo dotyczy też Rosa bicolor . Róże rugosa to jeszcze większe zdyscyplinowanie wśród nasadzeń irysowych. Odradzałabym sadzenie przy nich szczególnie mocno sfalbanionych, bardzo „modernistycznych” odmian irysów, to są tzw. dwa grzybki w barszcz. Pół biedy gdy mamy do czynienia z gatunkiem o prostej budowie kwiatów, gorzej gdy przyjdzie nam sadzić irysy w pobliżu odmian o pełnych kwiatach lub ząbkowanych płatkach. Pamiętajmy że irysy nie powinny przyćmiewać urody tych róż a jedynie ją uzupełniać. Klasyczne irysy typu self najlepiej nadają się do tej roli.
Pozdrówczanki
K.

[tabaaza]

Hejka!
Teraz będą foty poglądowe bo co to za post bez fot.

'Cinnamon Apple' - Paul Black ( hybrydyzer )1990 ( rok wprowadzenia ) MDB ( typ ) - tak w skrócie powinna być podpisana fotkać . Dodam bezczelnie że irysowi nie podpisują kategorii ale różankowi mogą sobie spoko ułatwiać sprawę. Irysowym musi wystarczyć nazwa, hybrydyzer i rok introdukcji. No a teraz opisany roślinek.



'Cat's Eye' Paul Black 2002 SDB



To są irysy karłowate, mogą się gdzieś zaplątać w towarzystwie miniaturowych róż. Niektóre z tych irysów kwitną ponownie we wrześniu.
Pozdrówka
K.

[AniaDS]

Ojacie..
Jesteś wielka K.

[AniaDS]

Ja też ich kilka mam, ale o nazwy mnie nie pytajcie..

[AniaDS]

[tabaaza]

Hejka!
Oprócz jednego sybiraczka reszta to tzw. irysy historyczne. Mają mnóstwo wigoru i niezawodnie kwitną. Jak ktoś chce mieć szybko piękną kępę to właśnie je polecam. Nówki potrafią być bezczelnie grymaśne, niezawsze kwitna a co poniektóre po naszych zimach lubią zagniwać. Natomiast staruszki są świetne!
Pozdrówczanki
K.

[witka]

Kasiu ! Ale odwaliłaś robotę Fajnie ,że wyjaśniłaś wszystkie potrzebne określenia dot. Twoich ulubieńców. Teraz będę bardziej rozumiała "język irysa"a w razie potrzeby , wiem gdzie znajdę fachową lekturę. Mam zupełnie gołą rabatę różaną ( jesienne sipówki). Będę musiała je jakoś zabylinować, podpowiedziałaś mi jedną z możliwych wersji. Wprawdzie mam tylko ,jak określasz irysy historyczne, ale one właśnie się sprawdzą.Spróbuję .
Ania

[AniaDS]

Irysy historyczne.. jak ulał pasują do historycznych róż, przynajmniej z nazwy